Tre

Badania terenowe i obserwacja uczestnicząca są metodami badawczymi antropologii i socjologii stosowanej. Bycie na miejscu, obserwowanie tego, co się dzieje, robienie notatek, próba zrozumienia i pojęcia sensu tego wszystkiego, to są sposoby budowania wiedzy o ludziach, związkach między nimi, społeczeństwie i kulturze. Pojęcia używane przy opisie wydarzeń i wzorcach zachowań pozwalają na dokonanie porównań, w celu odkrycia podobieństw i różnic, by przez to lepiej zrozumieć odmienności kulturowe świata.

Obecne wirtualne badania terenowe wykorzystują możliwości materiałów audiowizualnych. Obserwowanie i słuchanie, jak ludzie rozmawiają i śmieją się, może stworzyć uczucie prawdziwego spotkania między publicznością przed ekranem a ludźmi na ekranie. Dzięki napisom pokonuje się barierę językową. W tym ćwiczeniu przeprowadzisz wirtualne badania terenowe poprzez oglądanie etnograficznego filmu. Kilka pytań naprowadzi cię na to, czego szukać. Podczas obserwacji w czasie całego filmu, powinieneś/powinnaś starać się zrozumieć ludzi, których spotykasz na ekranie, ich sposób życia, kulturę i społeczeństwo.

Obserwacja jest czymś, co ćwiczymy zawsze, gdy tylko nie śpimy. Ponieważ musimy interpretować każdy pojawiający się obraz, nie patrzymy wyłącznie oczyma, ale również posługujemy się rozumem. Mimo to niekoniecznie dostrzegamy wszystko, co widzimy. Przez większość czasu, kiedy chodzimy, używamy zmysłów, żeby uniknąć wypadków i trzymać się drogi. W tym ćwiczeniu twoim celem powinno być zauważenie z tego, co zobaczysz i usłyszysz, tak dużo, jak to tylko możliwe. Będziesz oglądał/a film dokumentalny z południowo-wschodnich Chin i tam odwiedzisz wieś Baiów. Dla większości z was będzie to egzotyczne doświadczenie, ponieważ życie codzienne tych ludzi pod wieloma względami różni się od twojego. Fakt ten sprawi, że twoja obserwacja będzie bardziej interesująca i w pewnym sensie ułatwi ci to pracę nad porównywaniem życia ludzi, których obserwujesz z twoim własnym życiem i zauważenie różnic.

Ludzie, których spotkasz na ekranie, to Pan i Pani Yang, ich syn z żoną i wnuk, a także sąsiedzi. Przed chińską rewolucją rodzina Yanga posiadała wszystkie domy dookoła dziedzińca, ale ponieważ została uznana za klasę posiadaczy, jej mienie zostało skonfiskowane i przydzielone rodzinom potrzebującym. Samego Yanga pozostawiono w rogu dziedzińca. Z filmu poznasz historię podwórka, lecz powinieneś/ powinnaś skupić się na tym, co możesz zaobserwować u ludzi, ich wzajemne stosunki, jak żyją ze zwierzętami, narzędzia, jakimi się posługują i inne rzeczy, tzn. wszystko, co ich otacza. Potem powinieneś/ powinnaś wyrobić sobie własny pogląd na to, jak ci ludzie żyją, jak traktują siebie nawzajem i z czego się utrzymują.

Obserwacyjne podejście do filmowania
Ten film jest kręcony w stylu obserwacyjnym. Użycie kamery i montaż filmu wygląda w ten sposób, że publiczność jest umieszczona wyraźnie za kamerą, tak że ty jako widz w pewnym sensie możesz śledzić wydarzenia przez wizjer, tak jak to robi kamerzysta. Długie ujęcia respektują czasowe i przestrzenne aspekty wydarzeń w filmie, poza tym nie używa się dla wygładzenia scen ujęć neutralnych (cut-aways), robionych z ustawień kamery pod różnymi kątami.
Pomysł polega na tym, żeby dać ci jako widzowi okazję do patrzenia kamerzyście przez ramię i w jakiś sposób umożliwić ci sprawdzanie decyzji reżysera i wyciąganie własnych wniosków w oparciu o własne obserwacje czynione za pośrednictwem oka kamery.

Metody filmowe używane w większości filmów dokumentalnych tworzą dystans między publicznością a ludźmi na ekranie. W przeciwieństwie do telewizyjnego stylu robienia filmów bardziej naukowo ukierunkowani reżyserzy filmów etnografcznych starają się o większą autentyczność podczas całego procesu tworzenia filmu. Podejście obserwacyjne do robienia filmów dokumentalnych chce dowieść, że zabiegi tego rodzaju co użycie naturalnego światła i ręcznej kamery, która może śledzić wydarzenia z bliska, bez ujęć neutralnych, bez ścieżek dźwiękowych z muzyką i bez głosu narratora zbliżają publiczność do wydarzeń, jako niezależnego świadka. Pomysł sprowadza się do tego, że brak głosu narratora i innych filmowych zabiegów zachęca cię jako widza do formułowania własnych wniosków.

Zasady tzw. dogma-filmu, tak jak zostały one sformułowane przez duńskiego reżysera Larsa von Trier kilka lat temu, zmierzały do nadania bardziej autentycznej i przekonującej formy prezentacjom filmowym, jednocześnie bez rezygnowania z wielu tych samych przekonań, które mieli co bardziej „purytańscy” etnograficzni twórcy filmów. Von Trier sformułował podobne zasady dla tworzenia filmów dokumentalnych. Dzisiejsi producenci telewizyjni i reżyserzy filmów fabularnych używają przy filmowaniu technik obserwacyjnego podejścia, po to by swoim produkcjom nadać złudzenie autentyczności i realizmu.

Film składa się z sekwencji i żeby zrozumieć, jak są one ze sobą powiązane, ty jako widz musisz zastanawiać się nad tym, co widzisz. Następuje konieczna umysłowa mobilizacja – ponieważ widz musi zapełnić luki między sekwencjami – i przywoływanie szerokiego zakresu zarówno kulturowych i historycznych, jak i osobistych doświadczeń. Czy ludzie, zajęcia lub coś, co obserwujesz w filmie, porusza cię w pewien sposób? Czy czujesz, że są rzeczy, zauważone przez ciebie w filmie, które cię zaskakują, dotykają uprzedzeń, jakie, być może, posiadasz?

Pisarz może wyeliminować wszystkie zbędne informacje z tekstu, a reżyser nie. Obrazy przenoszą mnóstwo niezamierzonych informacji, które mogą odwrócić uwagę widza od głównego przekazu filmu.
Czy coś, co zauważyłeś w tym filmie odwróciło twoją uwagę? Film może być bardziej lub mniej otwartym tekstem, który można odczytywać na wiele sposobów. Podejście obserwacyjne w filmowaniu zazwyczaj prowadzi do bardziej otwartych tekstów. Niemniej jednak to, co widzi publiczność to migawka rzeczywistości, stworzona i zmontowana przez reżysera.

W końcu istota badań terenowych sprowadza się do poszukiwania dobrych pytań, by je potem wyjaśniać w terenie. Na jakie pytania chciał(a)byś szukać wyjaśnień, gdybyś odwiedził(a) to podwórze?

Pytania

Co możesz powiedzieć o ujęciu rzeczywistości przez twórców tego filmu?

• Co możesz powiedzieć o tym, jak reżyserzy wpływają na rzeczywistość tego filmu?
• Matka Pana Yanga, nie jego ojciec, należała do rodziny posiadaczy. Mężczyźni w tej rodzinie zostali zabici albo aresztowani w wyniku rewolucji i żadnemu z nich ani też nikomu z ich rodzin nie pozwolono wprowadzić się z powrotem do zabudowań przy dziedzińcu. Jednak Pan Yang i jego matka zostali umieszczeni w dwóch pokojach w rogu dziedzińca. Co ci to mówi o kwestii płci i pozycji społecznej mężczyzn i kobiet w dawnych Chinach?
• Z tego co zaobserwowałeś/aś w całym filmie, co możesz powiedzieć o dzisiejszych relacjach płci w tej chińskiej społeczności?
• Jak postrzegasz czynnik wieku w relacjach tych ludzi?
• Jak opisał(a)byś zajęcia gospodarcze w tej społeczności?
• Z czego się ludzie utrzymują? Jakie zasoby wykorzystują?

• Jakbyś opisał(a) ich sposób życia?