Tre

Umiejętność orientacji to dar, zdolność, którą albo się posiada albo nie. Jest ona warunkiem koniecznym do istnienia. Sztuka zwracania uwagi na wszystkie formy otoczenia jest częścią naszej egzystencji. 1
Utrata orientacji spowalnia poruszanie się osoby, przykuwa ją do miejsca, powoduje, że ciągle tkwi ona w punkcie wyjścia. Jedyna możliwość to poruszanie się poprzez orientację. Potrzeba orientacji towarzyszyła rodzajowi ludzkiemu od najwcześniejszych czasów. W ciągu kilku ostatnich dekad zwykła ilość zaoferowanych czy faktycznie narzuconych informacji, w których musimy się orientować, rozrosła się w dżunglę wprost nie do przebycia. Ten stały wzrost informacji powoduje w rezultacie przeciążenie bodźcami. Takie przeciążenie w niczym nie ułatwia orientacji, zamiast tego czyni ją coraz trudniejszą.

Sam zmysł orientacji już nie wystarcza. Odbiorowi sygnałów obrazkowych, graficznych, pisanych i przestrzennych towarzyszą, pośród innych rzeczy, dźwięk, wrażenia dotykowe i zapach. Termin „signaletics” * został wymyślony do przedstawienia analizy wspólnej natury systemów informacyjnych. Nie szukamy po prostu pewnych miejsc, placów, ulic czy budynków, lecz również zawartości, tematów, produktów i oprócz tego jeszcze więcej.

Obecnie orientacja wymaga pilotowania skomplikowanych informacji i systemów orientacji: rozkładów jazdy, odpraw na terminalach lotniczych, meldowania się w hotelach, urządzeń nawigacyjnych do ruchu drogowego, planerów podróży w internecie. Nawet w muzeach, klinikach, centrach handlowych orientacja może stać się wyzwaniem.

Ludzie mają swoje indywidualne sposoby rozumienia sygnałów, zarówno naturalnych jak i wytworzonych przez człowieka, w obrębie swojego środowiska. Na ocenę i interpretację tych sygnałów ma wpływ płeć, wiek, poziom edukacji i uwarunkowania kulturowe.

Wypada się zgodzić z tym, że istnieją sytuacje, w których odruchowe “czytanie” znaków jest koniecznością; przede wszystkim w wypadku panowania nad ruchem drogowym, ale przestaje to być oczywiste, wówczas gdy obowiązuje ruch lewostronny. Dodatkowe komplikacje wynikają z faktu, że wiele informacji jest zrozumiałych wyłącznie w określonym kontekście. To jest przyczyną konieczności nie tylko umiejętnego wizualnego odbierania samych znaków, ale również szybkiego i dokładnego interpretowania okolicy, w której się znajdują.

W efekcie globalizacji nastąpiło bardzo silnie widoczne umiędzynarodowienie znaków. Z jednej strony otwiera to szansę niewerbalnej komunikacji ponad językowymi i kulturowymi granicami; z drugiej strony przynosi utratę poczucia tożsamości.

Dodatkowym aspektem tej sprawy jest fakt, że znaki mogą mieć wielorakie znaczenia i funkcje. Dostarczają czegoś więcej niż samych tylko informacji i wskazówek – stanowią symbole siły, wpływu, różnicowania i są związane ze zwyczajami społecznymi.

1 Otl Aicher, cytowany w: Andreas Uebele, Orientierungssysteme und Signaletik, Mainz 2006, str. 7

Cele

• Uświadomienie, na czym polega proces orientacji i indywidualnej interpretacji informacji.
• Ćwiczenie krytycznego podejścia do orientacji i systemów informacji.
• Postrzeganie orientacji i systemów informacji jako zjawisk zawierających szanse i zagrożenia.
• Zbadanie specyfiki systemów orientacji i wymagań, jakie nakładają na odbiorców.

• Zrozumienie, że uczenie się czytania znaków w różnych kontekstach z symboliczną treścią, jest nabytą kulturową umiejętnością.

Organizacja

Przy omawianiu materiału można zastosować różne metody i techniki nauczania:
wykład, dyskusja, warsztaty, praca indywidualna czy praca w grupach.

Ćwiczenie 1
Przyglądanie się miejscom
Zbadajcie wspólnie instytucję edukacyjną, w której uczysz i/lub jej otoczenie. Pozwól studentom na odszukanie orientacyjnych informacji, czy raczej systemów informacji. Zbadajcie, jak w szkole są przedstawione różne systemy informacji. Jakie elementy są użyte do zróżnicowania lub do łączenia różnych systemów?
Studentów można podzielić na grupy, żeby zapoznali się z różnymi miejscami (dworcem kolejowym, centrum miasta, szpitalem itp.), a później przedstawili klasie rezultaty (szkice, zdjęcia).

Ćwiczenie 2
Spójność treści i prezentacja
Studenci powinni się nauczyć dekodowania miękkich, neutralnych i twardych projektowanych form systemów informacji. Powinni zaobserwować i omówić uczucia, które pojawiają się w związku z formą, kolorem, i cechami typograficznymi prezentowanych informacji. Do rozpoczęcia tematu mogą być wykorzystane drogowe znaki nakazu i zakazu.

Ćwiczenie 3
Wytwarzanie znaków
Niech studenci stworzą, jako kontynuację ćwiczenia 2, własne znaki na różny temat (stosując informacje tekstowe, znaki i piktogramy). Centralną kwestią wymagającą rozważenia w tym ćwiczeniu jest trudność, powstająca przy próbie stworzenia znaku, który pozwala na tylko jedną interpretację.

Ćwiczenie 4
Informacje w kontekście
Niech studenci umieszczą znaki w różnych miejscach i odczytają je w odniesieniu do bieżącego kontekstu. Powinno stać się jasne, że umiejscowienie znaku w innej lokalizacji może wpłynąć na zmianę informacji lub nadać jej inne znaczenie. W konkretnych sytuacjach powinno się omówić, jak można udoskonalić przekaz informacji (zawartość informacji, umiejscowienie, ilość).

Warianty i rozszerzenia

Ćwiczenie 5
Stworzenie irytacji
Niech studenci stworzą absurdalną orientacyjną informację lub sytuację informacyjną, umieszczą ją w jakimś konkretnym miejscu i obserwują i dokumentują reakcje przechodniów. Na skutek wypróbowania systemu orientacyjnego w absurdalnej sytuacji sposób, w jaki „spostrzegamy” połączenie znaku z jego znaczeniem, stanie się jaśniejszy i bardziej oczywisty.

Pytania

• Czy wizualny język znaków, ujednolicony w skali globalnej, można uznać za szansę czy raczej jako zagrożenie utraty tożsamości?
• Czy systemy orientacyjne muszą być jedynie funkcjonalne czy mogą być też piękne?
• „Tak dużo jak to konieczne, tak mało jak to możliwe” — Czy można to uznać za wykonalną zasadę w odniesieniu do systemu orientacyjnego?

• System prowadzący czy system orientacyjny – który wolisz?