Content

Kontrowersyjne karykatury Mohammeda opublikowane przez “Jyllands-Posten”, duńską gazetę w październiku roku 2005 pokazały raz jeszcze, że obrazy mogą mieć ogromną siłę i oddziaływanie. Debaty, następujące po takich wydarzeniach, dotyczą nie tylko zakazu przedstawiania proroka czy znaczenia symboli islamu, lecz poruszają też takie tematy jak imigracja i integracja muzułmańskich obywateli w Europie.

Religijne, a w szczególności islamskie obrazy czy symbole w środkach masowego przekazu przenoszą masę różnych znaczeń, w większości działając na podświadomość. Kojarzą się one nie tylko z religią islamu, ale również z islamską wojowniczością i odmową przyjęcia systemów wartości goszczących ich krajów. Jeśli chodzi o chustę czy zasłonę jest ona powszechnie uznawana za symbol ucisku kobiet w islamie, gdy tymczasem równość płci jest uważana za kluczowy element zachodnich liberalnych demokracji.

Cele

W tym module chcemy przekazać bardziej zróżnicowane spojrzenie na symbole islamu poprzez umieszczenie wyobrażeń proroka Mohammeda czy zasłony w historycznym i społeczno-kulturowym kontekście. Chcemy to osiągnąć wyrażając explicite ukryte założenia i wartości, które często sygnalizują dyskusje o obrazach islamu. Przyszłe współistnienie różnych religijnych i kulturowych społeczności wymaga solidnej wiedzy i zrozumienia idei i wartości, pojawiających się przy okazji drażliwych debat, takich jak zagadnienie muzułmańskiej chusty.

Wiedza o złożoności uprzedzeń i tego, jak one wpływają i przejawiają się w naszym sposobie postrzegania i interpretowania, zwłaszcza gdy chodzi o obrazy zasłony, pomoże zwiększyć świadomość dyskryminacji i przyczyni się do lepszego zrozumienia religijnych i kulturowych różnic.

Organizacja

Możesz poprosić studentów, żeby przynieśli wycinki z gazet czy czasopism, które zawierają obrazy lub symbole islamu albo rozpocznij od przedstawienia serii islamskich obrazów, łącznie z portretowaniem muzułmańskich kobiet noszących chusty oraz z obrazami pochodzącymi z „Archiwum obrazów Mohammeda”.

Uczestnicy będą proszeni o przedyskutowanie w małych grupach, jakie znaczenia kojarzą się im z tymi obrazami. Jeśli to możliwe, grupy powinny być mieszane, tzn. składające się z muzułmańskich i nie muzułmańskich studentów.

Następnie moderator warsztatów wygłosi krótki wykład lub przedstawi teoretyczne tło zagadnień poruszanych w dyskusji. Moderator(zy) warsztatów może(gą) wykorzystać wiele punktów wyjścia do dyskusji, np.:

• Wprowadzenie do tradycji historycznej dotyczącej obrazowania w islamie i porównanie jej z judeo -chrześcijańską, włączając w to tradycję orientalistyczną
• Porównanie tradycji islamu z innymi religijnymi tradycjami, takimi jak buddyzm (zobacz artykuł Ruth Gschwendtner-Wölfle, str. 30)
• Skoncentrowanie się na wolności słowa
• Skoncentrowanie się na obecności muzułmanów w Europie i ich (gotowości do) włączenia się w zasadniczo główny nurt świeckiej/ judeo-chrześcijańskiej kultury

• Skoncentrowanie się na zasłonie jako symbolu ucisku kobiet w świecie islamu.

  Następnie grupy zweryfikują swoje wcześniejsze stwierdzenia i poglądy odnośnie znaczeń kojarzących się im z różnymi obrazami.

  Dodatkowe materiały

  Na stronie internetowej www.the-learning-eye.eu można znaleźć mnóstwo dodatkowych materiałów ilustrujących wyżej wspomniane kierunki czy aspekty debat o symbolach islamu.

  Odnośnie orientalizmu, narażanego w ciągu ostatnich kilku stuleci na tak nękające dyskusje, chcielibyśmy cię odesłać do klasycznej pracy Edwarda Said’a pt. ”Orientalizm”, opublikowanej w 1979 roku. Główną tezą Said’a było to, iż zachodnie wyobrażenie na temat Wschodu zostało silnie ukształtowane przez postawy kolonialne, rasizm i ponad dwa wieki politycznej eksploatacji. Chociaż krytyczna analiza Said’a była kontrowersyjna, pod wpływem jego przekonań nastąpiło przemyślenie na szeroką skalę zachodniej percepcji wschodnich kultur.

  Jeśli wybierzesz skoncentrowanie się na wolności słowa, możesz rozpocząć od zapytania o to, czy wolność słowa powinna brać górę nad wrażliwością na uczucia religijne, zgodnie z mottem Voltaire’a „ Mogę nie zgadzać się z Twoimi poglądami, ale po kres moich dni będę bronił Twego prawa do ich głoszenia”. W wyżej wspomnianych debatach w czasie gdy jedni ostrzegali przed podżeganiem do religijnej nienawiści i nawet domagali się uznania za występek przedstawiania proroka, inni popierali wolność słowa jako jedną z podstawowych wolności, od której zależą inne wolności. Jeśli zgodzimy się z tą linią argumentacji, to niesłuszne byłoby również narzucanie przepisów prawnych uznających, że negowanie istnienia Holocaustu podlega karze, jak to faktycznie ma miejsce w przypadku wielu europejskich krajów, łącznie z Niemcami, Francją, Polską i Hiszpanią.

  Wniosek ogólny, jaki można wyciągnąć na podstawie wielu debat toczących się na temat islamu jest taki, że postawa naruszająca wolność słowa jest niezgodna i niespójna z zachodnioeuropejskimi liberalnymi, demokratycznymi wartościami, zasadami i ustanowieniami. Ilustrując ten konflikt między islamem a europejskimi wartościami ich obrońcy w tej debacie – politycy, dziennikarze i naukowcy – wyciągają temat chusty czy zwyczaju używania zasłon przez muzułmańskie kobiety dla podkreślenia swojego punktu widzenia.

  Główne argumenty używane w tej publicznej debacie są następujące: z jednej strony sekularyści domagają się, żeby obecność symboli religijnych w miejscach publicznych, takich jak szkoły, uniwersytety i sądy była zabroniona i żeby praktyki religijne odbywały się wyłącznie prywatnie. Ten argument jest często łączony z zagadnieniem ucisku muzułmańskich kobiet: chusty są postrzegane jako symbol i sposób gnębienia kobiet i dlatego powinno się wprowadzić ustawodawstwo zakazujące ich noszenia. Co więcej, używa się argumentu, że chusta jest w mniejszym stopniu symbolem religijnym, a bardziej wyrazem politycznej ideologii, tj. islamskiego fundamentalizmu. Z drugiej strony są głosy przemawiające za tolerancją wobec różnic religijnych i za prawem do noszenia chusty jako oznaki wyrażającej czyjąś religię. Poza tym, są tacy, którzy twierdzą, że zakaz noszenia chust jest aktem pozbawiania siły i znaczenia muzułmańskich kobiet, dobrowolnie wybierających noszenie chusty.

  Warianty i rozszerzenia

  • Porównaj status obrazów w islamie z tym, jaki mają one w innych tradycjach religijnych, takich jak buddyzm (zobacz artykuł Ruth Gschwendtner-Wölfle, str. 30)
  • Poszukaj innych scenariuszy, takich jak “ Islamskie miasto”.
  
  Jaka jest specyfika i główne cechy charakterystyczne miasta czy miasteczka w muzułmańskim świecie? Pod jakim względem różni się ono od planowania urbanistycznego i od architektury w krajach europejskich?

  Pytania

  • Jakie są główne cechy charakterystyczne przypisywane przez zachodnich autorów muzułmańskiemu światu?
  • Czy stosunek do islamu zmienił się z upływem czasu i jeśli tak, jakie były powody czy wypadki wywołujące taką zmianę?
  • Jak te zmiany wpłynęły na wybór i używanie islamskich symboli i obrazów?
  • Dlaczego zasłona stała się tak silnie działającym symbolem, że zachodnie rządy i sądy musiały się zajmować jej używaniem?
  • Czym tłumaczysz różnice w stosunku do zasłony w różnych krajach? (np. podejście nieingerencji państwa «laissez-faire» w Wielkiej Brytanii wobec zasady laicyzmu «laĭcité» we Francji)